‘’Türk olmak, bir değerler sistemini kazanmak demektir.’’
Sait Başer
Ahmet URFALI
Öğrenmek, taşıdığı anlamalar bakımından Türkçe’nin şifreli kelimelerinden biridir. Bu şifre çözüldükçe yeni çağrışımlarla yeni kavramlara doğru yol almak mümkündür. Öğrenmek; bir husus hakkında bilgi sahibi olmak, bilgi edinmek, eğitim yoluyla belli bir konu üzerinde bilgi kazanmak, haber almak, bir şeyi yapmak için alışkanlık kazanmak, yetenek sahibi olacak duruma gelmek, anlamak, bilmek, idrak etmek manalarına gelmektedir. Türkçe, ‘’ikili düşünme’’yi sağlayan bir dildir. İyi derken kötü veya çirkin derken güzel zihinlerde canlanır. Böylece zengin ve ufuklu bir düşünme imkânı kendiliğinden doğmuş olur. İnsan buradan iyi, doğru ve güzel olana yönelir.
Değer, her toplumun milli kimliğine özgü düşünme, duyuş, davranış ve kuralları içermektedir. Kabul edilmiş, benimsenmiş ve toplumsal hayat içinde yaşanılan olgulardır. Değerler, milli ve insani ilkeler olarak asırlar içinden süzülüp günlük hayatın sosyal düzenleyicisi olarak varlığını sürdürür. Değerlerin öğrenilmesi doğal yollarla aileden başlayarak çevrenin kazandırdığı normlarla gerçekleştirilir. ‘’Aile terbiyesi’’ kavramı değerlerin oluşturulmasında birinci derecede önceliklidir. Kişinin yaşadığı toplum içinde uyumlu davranışlar göstermesi arzu edilen ve istenilen beklentilerdir. Toplum değerlerini benimsemeyen, kabullenmeyen, aykırı davranışlar gösteren kişiler, antisosyal/kişilik bozukluğu içinde bocalayan ve psikolojik rahatsızlığı işaret eden hareketler olarak tanımlanmaktadır. Bu tip insanlarda her türlü olumsuzluk görülebilir. Farklı risk özellikleri taşıyan bu insanlar toplum tarafından dışlanır. Aslında bencil davranışları nedeniyle empati yapmaktan uzaklaşan ve psikolojik bozukluk gösteren bu insanlar, içinde yaşadıkları toplumla sürekli çatışma halindedir.
Aile ve çevre eğitiminin yanı sıra örgün ve yaygın eğitim kurumları da değerlerin benimsenip uygulanmasında etkin bir yapıya sahiptir. Teorik bilgilerden çok, uygulanabilir pratik davranışlar değerlerin öğrenilmesinde daha etkili bir yöntemdir. Değerler; dini/ahlaki, kültürel, ekonomik, estetik, toplumsal yönleri bakımından sınıflandırılmaktadır.
Değerler eğitimi, II. Meşrutiyet’in ilanından sonra müfredat programlarına alınarak okullarda Malumat-ı Medeniye adı altında ders olarak okutulmaya başlamıştır. Cumhuriyet dönemine geçildiğinde bu ders, farklı adlarda ve sınıflarda okutulmuştur. Musâhabât-ı Ahlâkıye ve Malumat-ı Vataniye, Musâhabât-ı Ahlâkıye dersleri süreç içerisinde Adab-ı Muaşerat, Görgü Kuraları, Vatandaşlık Bilgileri, Vatandaşlık ve Demokrasi başlıkları altında verilen değerler eğitimi dersleridir. Bu müfredatlarda adalet, dostluk, dürüstlük, öz denetim, sabır, saygı, sevgi, vatanseverlik ve yardımseverlik gibi değerlere yer verilmiştir. Okullarda gelecek için hazırlanan öğrencilere; içinde yaşadıkları toplumla uyumlu olma, iyi alışkanlıklar kazanma ve bunları davranış olarak sergileme amaçları esas alınmıştır.
Bunun yanında zaman zaman toplum mühendisliği yapılarak medeni olmanın ‘’Avrupai Hayat Tarzı’’ nın yaşanmasıyla mümkün olabileceği ileri sürülmüş, toplum üzerinde baskı ve dayatmalar sergilenmiştir. Keza modernleşme, Batılı modellere yaklaşma ve Batılı kurumların geri kalmış ülkelerde tesis edilmesi anlamına gelmektedir. Bu kabul ediş ve teslim oluş ister istemez milli değerlere de yansımakta ve onların yozlaşmasına neden olmaktadır. Bu yargıya bağlı olarak kültürel ve toplumsal hayattan çıkarılmaya, unutturulmaya çalışılan ‘’töre’’ kavramı üzerinde durmak gerekmektedir. Töre, maalesef belli grup tarafından hücreye hapsedilmiş bir müebbet mahkûmu gibi toplumdan dışlanmak istenmektedir. Ülkenin belli yerlerinde işlenen kadın cinayetleri töreyle ilişkilendirilmektedir. Halbuki Türk milletinin tarih sahnesine çıkmasından itibaren devlet- toplum işleyişinde en etkin gücün töre olduğu görülmüştür.
Töre; yasa, düzen, gelenek, örf, kanun, ayin, tören ayini, merasim anlamlarına gelmektedir. Bir toplulukta yerleşmiş âdetler, görenek ve geleneklerin, ortak davranış biçimlerinin hepsidir. Türk Dil Kurumu’nun yayınladığı Türkçe sözlükte ise, Töre: “1- Bir toplulukta benimsenmiş, yerleşmiş davranış ve yaşam biçimlerinin, kuralların, görenek ve geleneklerin, ortaklaşa alışkanlıkların, tutulan yolların tümü. 2- Dar anlamıyla, bir toplulukta ahlaksal davranış biçimleri. Törel; töreye uygun olan, Töre ile ilgili olandır. Törellik; Toplum hayatını, insan davranışlarını düzenleyerek insanların birbirlerine ve topluma karşı ödevlerini belirleyen kural ve ölçüler bütünüdür.” şeklinde açıklanmıştır. Töre, Türk sözcüğüyle aynı kökten gelmektedir. Türk; töreli, kanun ve nizam sahibi anlamındadır. Türk töresi, Türk hikmetine dayanmaktadır.
Bahattin Öğel; “Töre, devletin kurucusu tarafından konmuş ve ondan sonrakiler tarafından korunmuş, nesilden nesile geçerek, hayat kaideleri haline gelmiş, kaynağını yasalardan ve örflerden almış, halkın aklına ve iradesine mal edilmiş, topluluğu disipline sokan, aile düzenini sağlayan bir devlet düzeni ve gücüdür.” Diyerek törenin önemini vurgulamıştır. Türk töresi, milli değerlerin başında gelir. Milli hafızası, onu günlük hayatında yaşamaya devam eder. Önemli olan Türk’ün bu kök değerini eğitim, ahlâk, sosyal hayat, siyaset, hukuk gibi alanlarda hâkim kılmaktır. Töresinden uzaklaşanlar, mankurtlaşarak özbenliğini yitirip geleceğini kuramaz.
Bugünkü haliyle Milli Eğitim’de ‘’töre’’nin adı geçmemekte, çeyrek asırdır alana hâkim olan zihniyet, bu konuyu gündemine dahi almamaktadır. Gençlik, küresel algının etkisi altında zevkçi, gündelikçi bir eğilimle popüler kültür pazarının müsrif birer müşterisi durumuna düşürülmüştür. Eğitimciler, aileden başlayarak milli değerlerin öğretilmesiyle ilgili bütün paydaşların bu vahim olgunun farkına varamadığı endişe ve kaygısını taşımaktadır. Türk milletinin özvarlığı ve geleceği olan gençlerin kendi değerlerini bilmeden, öğrenmeden ve onları birer davranış haline getirmeden yaşamaları gerçek anlamda bir ‘’beka sorunu’’dur.
Aile, okul, çevre ve toplum bir bütün olarak ‘’töre eğitimi’’ne alınmalı, töre kavramının sembolik adı olan Küntogdı’nın hakan oluşu ve güneş misali dünyayı aydınlatması öğretilmelidir.