“Daimi Tarafsız Ülke” Türkmenistan
Türkmenistan Bitaraplygyň Watanydyr – Türkmenistan Tarafsızlığın Vatanıdır
Sovyetler Birliğini oluşturan devletler 1988’den sonra egemenliklerini, 1990’dan sonra ise bağımsızlıklarını ilan etmeye başladılar. 1991 yılı sonu itibariyle dünya siyasetinde Sovyetler Birliğinin yerini, 15 yeni bağımsız devlet almış oldu. Bu dönemde Türkmenistan da diğer devletler gibi, önce 22 Ağustos 1990 tarihinde kendi topraklarında egemenliğini daha sonra 27 Ekim 1991 tarihinde ise bağımsızlığını ilan etti.
Türkmenistan bağımsızlıktan dört yıl sonra “tarafsız” devlet oldu
12 Aralık 1995 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda “Türkmenistan’ın Daimi Tarafsızlık” (Permanent Neutrality of Turkmenistan) statüsü metni kabul edildi. Türkmenistan uluslararası bir anlaşma olmaksızın, tek taraflı ve gönüllü olarak tarafsızlığını ilan etmiş, bunu anayasasına eklemiş ve kendi iç hukukunda da kayıt altına almıştır.
Daimi tarafsız devlet, savaş zamanında da barış zamanında da tarafsızlığını korur; topraklarında ve karasularında yabancı asker ve yabancı askeri üs bulundurmaz, askeri ittifaklara üye olmaz, barışçıl bir dış politika izler. Bu bağlamda tarihi ipek yolu üzerindeki stratejik konumu, Hazar Denizi ve Karakum çölündeki zengin hidrokarbon yataklarıyla her geçen yıl büyüyen bir ekonomiye sahip olan Türkmenistan “Daimi Tarafsız Ülke” statüsüyle bölge ve dünya barışının önemli bir merkezi haline gelmiştir.
1996 yılından beri her yıl 12 Aralık tarihi Türkmenistan’da Tarafsızlık Bayramı olarak kutlanıyor. Ayrıca 2017 yılı Şubat ayında Türkmenistan’ın başvurusu üzerine Birleşmiş Milletler Genel Kurulu 12 Aralık’ı “Uluslararası Tarafsızlık Günü” olarak kabul etti.
Birleşmiş Milletler tarafından tarafsızlık statüsü tanınan ilk ve tek devlet olarak Türkmenistan’ın yanı sıra İsveç (1814), İsviçre (1815), Vatikan (1929), Malta (1981), Kosta Rika (1983), Kamboçya (1993), Moldova (1994), Avusturya (1995) gibi devletlerde uluslararası anlaşmalar, tek taraflı bildirgeler veya anayasaların belirterek tarafsızlık statüsüne sahip olmuşlardır. Ancak 193 üyeli Birleşmiş Millet Genel Kurulu tarafından daimi tarafsızlık statüsü kabul edilen tek ülke Türkmenistan’dır.
Bulunduğu konum nedeniyle her an yeni çıkar çatışmalarına sahne olabilecek bir coğrafyada yer alan Türkmenistan, varlığını koruyabilmek için tek taraflı ve gönüllü olarak 1995 yılında ilan ettiği daimi tarafsızlık siyasetini bir dış politika aracı olarak benimsemiştir. Ayrıca önümüzdeki dönemde uluslararası arenada tarafsızlık statüsünün ülke imajına olumlu katkısının olacağı da beklenmektedir.
2021 yılında 30. Bağımsızlık yıldönümü kutlayan Devlet Başkanı Gurbanguli Berdimuhammedov liderliğindeki Türkmenistan dış politikada daimi tarafsızlık ilkesi çerçevesinde hareket etmeye gayret göstererek barışçıl politikalar izlemektedir. Bu kapsamda Hazar’ın Statüsü anlaşmasıyla Azerbaycan, Rusya, İran ve Kazakistan ile karasularında kalıcı barışı sağlarken, kara sınırları bulunan Özbekistan, Afganistan ve yine İran ve Kazakistan ile de barışçıl şekilde komşuluk ilişkilerini sürdürmektedir.
Kaynaklar
https://neutrality.gov.tm/ International Conference “Policy of Neutrality and Its Importance In Ensuring Internatıonal Peace, Securıty And Sustaınable Development”, December 11-12, 2020 Ashgabat, Turkmenistan
Terzioğlu, S.S. (2012), “Uluslararası Hukuk Açısından Türkmenistan’ın Daimi Tarafsızlık Statüsü”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 14, Satı 2, s.39-100
Ahmet AKALIN
Ankara Üniversitesi Doktora Öğrencisi
RTÜK Üst Kurul Uzmanı