OSMANLI’NIN LAİKLİĞE BAKIŞI
Volkan Yaşar BERBER
Osmanlı son dönemlerinde yeni çağa ayak uydurabilme babında bir takım önergelerde bulunmaktan geri kalmamıştır. 1872’de Eyvah draması birden fazla evliliğe karşı, 1875 yılında Açık Baş isimli komedisi halkı dini alet ederek sömürenlere karşı sunulmuş olup destekte görmüştür. Avrupa’dan alınan her şeyin red edilmeyip bilakis teşvik edildiği sahih kaynaklarca da belirtilmiştir. Mamafih İslamın Hırıstiyanlığa üstünlüğü yanında ahlaken muhafaza edilmesi gerektiği savunularak, topluma faideli olabilecek bir takım kamusal önergeleri kabullenerek genişletme kararı alan Osmanlı, zamane girişimler de bulunarak İngilizlerden bir takım önergeler almıştır şöyleki,” Merkezi yönetim, askeri işler, din mahkemeleri nizamnamesi, içişleri, adli işler, güzel sanatlar, şurayı devlet, mali işler, din işleri, kamu yararına bir takım reformlar ”vs. içeren raporu 28 Mayıs 1879 tarihinde İngiliz büyükelçisi Layard’ın Abdülhamid le görüşmesinden sonra Londra ya gönderdiği beyanattır.
Aslen Osmanlı’ya sunulan örf, adet, uslüp ve edeb Avrupalıların kendilerinin uymadığı mamafih uydurularak ilerideki aleyhine oluşabilecek tehlikelerin temellerinin atılımı idi. Avrupa insanı bir projeyi yıllar süren istişare ile hazırlarken diğerleri halen bir kaç haftalık çalışmayla öngörüldüğünden uzun ömürlü olamamaktadır. Başka bir toplumun prensiplerini alırken hem iyi hem kötü taraflarını iyi istişare etmemiz için o toplumun tüm geçmişini iyi analiz etmemiz gerekirken nagihanı şekilde kabullenmek ileride geri dönüşü olamayacak büyük zayiatlara sebep verdiği zamanımızda görülmektedir.
Çağdaşlaşmaya Osmanlı elbet karşı değil idi lakin var olanı muhakemesizce kabul etmek ve ettirmekte acılara sebeptir. 1839 Gülhane Hattı Hümayunu diğer Hattı Hümayunlar gibi geçerli olup Avrupai Tanzimat’ın ilkelerini kesinleştirmiştir. Osmanlılarda Hattı Hümayun herhangi bir vakaa için çıkarılan yazılı emirler içerdiği gibi Hatt-ı Şehriyari ve Hattı-ı şerif te denmektedir. 3 Kasım 1839 tarihinde Pazar günü ilan edilen Tanzimat fermanını Topkapı Sarayı Gülhane Köşkü önünde Mustafa Reşid Paşa tarafından bilahare okunarak Avrupalılar tarafından hoş karşılandığı gibi tüm desteklerini de vermişlerdir. Bu törene zamane Rum ve Ermeni patrikleri, Hahambaşı, Şeyhülislam, saray erkanı, yabancı devlet elçileri ve konsolosluklar vs. İstanbul daki tüm protokol katılım sağlamışlardır.