VENEZUELA DOSYASI -2-
SAFTER TANIK
11 Nisan 2002 Askeri Darbesi; Chavez’e, güven ve cesaret kazandırdı. Bu da; O’nun, “Bolivarcı Sosyalist Devrim” programında kaldığı yerden devam etmesini sağladı.
Kamulaştırma ve Direniş
2002’de Chavez; ülkenin tüm petrol-doğalgaz üretim-rafineri-dağıtım faaliyetini, PDVSA bünyesinde toplayan bir kararı uygulamaya koydu. Ancak PDVSA Yönetimi; bu karara karşı çıktı, işçiler ise genel greve gitti.
Chavez; 19.000 PDVSA personelinin işine son verdi, özerk yapıya sahip PDVSA’yı Enerji ve Petrol Bakanlığı’na bağladı, “Fonden” adı altında petrol gelirinin toplandığı-sadece kendisinin yetkili olduğu bir fon kurdu.
Petrol üretimi; Kasım 2002’de 3,3 milyon varil/gün iken, Ocak 2003’te 700 bin varile/gün kadar düştü.
Neden?
İşten çıkarma ile liyakatli personel kaybı yaşandı, teknik ekipman temininde zorluk çekildi, küresel petrol şirketlerinin dahliyle küresel piyasada ticari bir ambargo ile karşılaşıldı.
İç ve Dış Ticaret Uygulamaları
2003’te iç ticarette; fiyat kontrol, dış ticarette; döviz kontrol ve tahsis sistemini uygulamaya koydu.
Serbest kambiyo rejiminden; kontrollü kambiyo rejimine geçmesi ile ülkenin para birimi olan Bolivar, dolar karşısında % 25 değer kaybetti.
Kaderini Değiştiren 2. Olay
2003’ten itibaren; küresel ekonomi, bir büyüme sürecine girdi. Petrol talebi ve fiyatı, sürekli yükseldi. Bu da; Chavez’in çok eleştirilen hamlesini başarılı kıldı, ekonomik-sosyal programını uygulamaya koymasını kolaylaştırdı. Haliyle Venezuela; ekonomik sıkıntıdan kurtuldu, bir kalkınma-refah dönemine girdi.
- Chavez Hükümeti
2006’daki başkanlık seçimini kazanarak, 2012’ye kadar devlet başkanı olmaya hak kazandı.
Sürekli Devrim
- Cumhuriyet Hareketi’ni; Venezuela Birleşik Sosyalist Partisi’ne (PSUV) dönüştürdü, bunun altyapısı olarak da “Halk Meclisleri’ni” kurdu.
Ülkedeki tüm yabancı petrol şirketlerin çoğunluk hakkını PDVSA’ya devretti, enerji-iletişim-bankacılık hizmetleri ile madencilik-çimento-demir çelik endüstrisinde faaliyet gösteren birçok yerli-yabancı şirketi kamulaştırdı.
Tarımda; kooperatif bir sistemi uygulamaya koydu, yabancılara ait büyük çiftlikleri kamulaştırdı, GDO’lu tohum-ürün ithalini yasakladı, gıdada kendi kendine yeterli ülke olmayı hedefledi, herkesi şehir içinde bile gıda ürünü yetiştirmeye çağırdı. Kentten, kırsala göçü teşvik etti.
2009 Referandumu
2009’da; referandum ile anayasa değişikliğine gitti, 3. kere devlet başkanı seçilmesinin yolunu açtı.
Hollanda Hastalığı
Petrol talep ve fiyatındaki artıştan istifade ederek hızlı bir ekonomik büyümeyi gerçekleştirdi ise de; üretim ve ihracatta ürün çeşitlemesini gerçekleştiremedi. Para birimi olan Bolivar’ı, aşırı değerde tutması da bir hatası oldu.
Chavez’in Güç Kaybetmesi
Eylül 2010 milletvekili seçimlerinde, Venezuela Birleşik Sosyalist Partisi (PSUV); 98, muhalefet bloğu 65 milletvekili çıkardı. Haliyle PSUV, Ulusal Meclis’teki üçte iki çoğunluğu kaybetti.
Başkanlık Seçimleri ve Ölümü
Chavez; Ekim 2012’deki başkanlık seçimlerinde, oyların % 54’ünü alarak dördüncü kez devlet başkanı seçildi. Ancak; görevde fazlaca kalamadı, 2011’de yakalandığı kanser hastalığı nedeni ile Mart 2013’te yaşamını yitirdi.
Maduro’nun Devlet Başkanı Olması
Chavez’in ölümü üzerine geçici devlet başkanı olan Nicolas Maduro; Nisan 2013’te yapılan başkanlık seçimlerinde, oyların % 50,66’sını alarak kıl payı bir farkla devlet başkanı seçildi. Bu; beraberinde birçok itiraz ve tartışmayı getirdi, muhalefete cesaret-güven verdi.
Şansızlığı ve Hatası
Maduro; uzun süre Chavez’in gölgesinde kaldı, halefi olarak görüldü. Ancak; Chavez gibi toplumda iz bırakan bir liderin arkasından gelmesi, liderliğini taraftarında bile tartışılır hale getirdi.
Başkanlık seçimini kıl payı ile kazanması; taraftarı nezdinde itibar kaybına neden oldu, muhaliflerine ise cesaret ve güven kazandırdı.
2014’te; petrol fiyatının düşüşe geçmesi, 2015’te; ABD Başkanı Barack Obama’nın Venezuela’ya yönelik yaptırım kararına rağmen, gerekli mali-ekonomik tedbirleri almaması hatası oldu.
Siyasi Otoritesinin Sarsılması
Aralık 2015’te yapılan milletvekili seçimlerinde, Muhalefetin Çatı Koalisyonu (MUD); oyların % 65’ini aldı, 167 milletvekilinden 112’sini kazanarak, Ulusal Meclis’te çoğunluğa ulaştı. Bu da; mali-ekonomik sorunun yanı sıra, bir de siyasi sorunu doğurdu.
Kurucu Meclis Formülü
Maduro; konumunu güçlendirmek için görevi Anayasa ile sınırlı, görev süresi 2 yıl olan, 545 üyeli Kurucu Ulusal Meclis (ANC) kuruluş kararını aldı, bunu bir kararnameyle yürürlüğe koydu.
Muhalefet; Kurucu Ulusal Meclis’i tanımadığını ilan etti, Temmuz 2017’de yapılan Kurucu Ulusal Meclis seçimlerine katılmadı. Haliyle Kurucu Ulusal Meclis’in çoğunluğu, doğrudan demokrasinin bir örneği olarak savunulan Halk Meclisleri üyelerinden oluştu.
Partisi PSUV, MUD’un boykot ettiği Ekim 2017’deki valilik seçimlerinde; 23 eyaletten 19’unu, Aralık 2017’deki belediye seçimlerinde de 335 belediyeden 300’ünü kazandı.
Ekonominin Küçülmesi ve Enflasyonun Hız Kazanması
IMF verilerine göre, Venezuela ekonomisi; 2016’da % 16,5, 2017’de de % 12 oranında küçüldü. Buna karşılık; sosyal politikalardan ödün vermedi, kamu açıklarını parasal genişleme ile karşıladı. Bu da; var olan enflasyona hız kazandırdı, 2017’de % 2600’e ulaşmasına neden oldu.
Maduro’nun İkinci Kez Seçilmesi
Mayıs 2018’de yapılan, bazı muhalefet liderinin boykot ettiği, katılımın % 46 oranında kaldığı başkanlık seçimlerinde; oyların % 68’ini aldı, ikinci kez devlet başkanı olarak seçildi.
Hiperenflasyon, Gıda ve İlaç Sıkıntısı
Mayıs 2018 Başkanlık seçimleri; ne ekonomik, ne de siyasi istikrar getirdi. Muhalefet; iktidarı hile yapmakla suçladı, fiyatlar alıp başını gitti, para pul haline geldi. Piyasadaki spekülasyon ve manipülasyon da, temel tüketim malları sıkıntısını doğurdu.
Ülke Analizi
Konumu
Venezuela, Güney Amerika’nın kuzey kısmında yer alan bir ülke.
Resmi adı, Bolivarcı Venezuela Cumhuriyeti.
Kuzeyinde; Karayip Denizi ve Atlas Okyanusu, doğusunda; Guyana, güneyinde; Güney Amerika’nın en büyük ülkesi Brezilya, batısında da Kolombiya bulunuyor.
Ana kara ile Karayip Denizi’nde yer alan ve en büyüğü Margarita Adası olan 72 adadan oluşuyor. Güneşi ve doğa görünümü ile dikkati çeken, 2815 km’lik bir sahil şeridi var.
- Yüzyılda ilan ettiği dış siyaset doktrini ile diğer Latin Amerika ülkeleri gibi, ABD’nin hâkimiyet alanı içinde yer alıyor. Bu nedenle; ABD’nin arka bahçesi olarak kabul ediliyor.
Geçmişte, Guyana ile toprak anlaşmazlığı yaşadı. Kolombiya ile kaçakçılık nedeniyle sınır sorunu yaşıyor. Zira Kolombiya’da üretilen uyuşturucunun (kokain) ABD ve Avrupa’ya taşındığı ana güzergâh oldu. Bugün; buna, bir de siyasi ve göçmen sorunu eklendi.
Fiziki Yapısı
Maracaibo ovası, And dağları, Orinoco nehri ve deltası, Guyana yaylası olmak üzere; farklı, iklim ve bitki örtüsüne sahip dört bölgeden oluşuyor.
Maracaibo gölü, ülkenin en büyük gölü; ovalık bir alanda yer alır. Orta kısmında, ülkenin en büyük nehri olan Orinoco Nehri bulunur. Bu nehrin; Karayip Denizi’ne döküldüğü ve delta oluşturduğu alan ise yeraltı-yerüstü kaynaklar açısından en zengin bölgesidir.
Kolombiya tarafı dağlık, Guyana tarafı ise yayla alandır.
Ülkenin neredeyse % 45’i yaprağını dökmeyen sık ormanlar, % 35’i bodur ağaç ve çalı bitkileri ile kaplıdır. Kolombiya-Guyana ve Brezilya tarafındaki sık ormanlar ise dikkati çeker.
Yüzölçümü, Nüfusu ve Resmi Dili
Yüzölçümü; 916. 445 km. kare, nüfusu; 31,9 milyon kişi, resmi dili; İspanyolca, başkenti Caracas’tır.
Etnik ve Dini Yapısı
Nüfusun; % 60’ını Mestizos (Yerli-Beyaz), % 9’unu mulattos (Afrikalı-beyaz) ve zambos (yerli-Afrikalı) denilen melezler, % 20’sini beyazlar (Çoğu İspanyol), % 9’unu zenciler, % 2’sini yerliler oluşturur.
Ülkede; sayısı hakkında farklı rakamlar telaffuz edilen, kendisine “El Turco” denilen, Ortadoğu kökenli bir halk da vardır.
Resmi olarak; % 96’sı, Roman Katolik’tir.
Gayrı resmi istatistiklere göre ise; % 71’i Roman Katolik, % 17’si Protestan, % 9’u ateist-agnostik-pagan, % 3’ü Müslüman-Musevi-Budist’tir.
Sosyo-Kültürel Yapısı
Beyazlar; Caracas-Maracaibo-Barquisimeto-Valencia gibi büyük şehirlerde yoğunlaşmış. Orta ve elit sınıfı oluşturuyor, sosyal-kültürel alanda hâkim konumda, çoğu ticaret ile uğraşıyor.
Melezler; ülkenin her yerine dağılmış, çoğu tarım-madencilik-sanayi alanında işçi olarak çalışıyor.
Ülkenin kuzeyinde kıyıya yakın bölgede yaşayan zenciler, tarım ve hizmetler sektörü işçisi.
Yerlilerin ise; Kolombiya ve Brezilya sınırında, kabileler halinde bir yaşam tarzı var.
Halkın; % 93’ü kentsel, % 7’si kırsal kesimde yaşıyor.
Modern yapılaşmanın olduğu şehir merkezi, derme çatma binalardan oluşan gecekondu mahalleleri ile çevrili. Bu; petrolün getirdiği refah ile 1970’li yılların ikinci yarısında başlayan, 1980’lerde hız kazanan kırsal kesimden kentsel kesime olan yoğun bir göçün sonucu.
Nüfusun; % 96’sı, okur-yazar.
Eğitim-öğretim, 14 yaşına kadar mecburi.
Yüksekokullar dâhil, eğitim-öğretim parasız.
Devlet okullarında; eğitim-öğretim parasız olduğu gibi, öğrencilerin okul malzemesi-sağlık-yurt-beslenme harcamaları devlet tarafından karşılanıyor.
Parasız devlet okulları dışında, paralı eğitim-öğretim hizmeti veren özel okullar var.
Önemli yüksek öğrenin kurumları; Caracas, Maracaibo, Merida gibi şehirlerde yoğunlaşmış.
Hemen hemen herkes, ülkenin resmi dili olan İspanyolcayı biliyor. İngilizce; iş adamları arasında ikinci dil olarak kullanılıyor, Portekizce; Portekiz, İtalyanca; İtalyan kökenlilerin ana dili. Yerliler arasında ise 30’a varan kabile dili konuşuluyor.
2014’te % 7,2 olan işsizlik oranı, 2018’de % 33’e çıktı (IMF’ye göre). Rakamlar böyle söylüyor ise de, “sigortalı işçiyi rızası olmadan işten çıkarmak mümkün değil, kalifiye işçi sıkıntısı çekiliyor” gibi, durum da var.
Hiperenflasyon, maaş-ücretlere yapılan sürekli zamlar, doların resmi ve karaborsa olmak üzere iki fiyatının olması nedeniyle asgari ücretin; dolar karşılığını belirlemek hem zor, hem de doğru değil.
Asgari ücret, kimisine göre; 35-40 dolar, kimisine göre ise 65 dolar. Maaş ve ücretler, 65 dolardan başlayarak kademeli olarak artıyor. Ancak 75 dolar maaş alan bir öğretmenin; karaborsa fiyatı üzerinden, gıda ve tüketim malları ihtiyacını karşılaması mümkün değil. Zira bir malın; biri devletin, biri piyasanın, diğeri de karaborsanın belirlediği üç farklı fiyatı bulunuyor.
Kamu ve özel sigorta sistemi var.
Devlet ve özel hastaneler bulunuyor, devlet hastanesinde muayene- tedavi ve ilaç ücretsiz. Özel hastanelerdeki ücret ise bizle mukayese edildiğinde çok düşük.
Elektrik, su, telefon, internet, doğalgaz ve benzin “parasız” denilecek kadar ucuz.
Kamu iktisadi teşebbüslerin; piyasa fiyatı altında, gıda-temel tüketim malları satışı var, ancak bu belirli bir miktar ile sınırlı. Bir de; Anavatan Kart sahibi fakir-yoksul halka, gıda ve temel tüketim malları yardımı yapılıyor.
Devlet Yapısı ve Yönetim Şekli
İspanyol sömürge döneminin mirası olan, federal devlet yapısına sahiptir. 23 eyalet, biri başkent olmak üzere 10 idari bölge, 72 adadan oluşan bir idari yapısı var.
Yönetim şekli; cumhuriyet, hükümet şekli; başkanlık sistemidir.
Kısmen tanınan “Ulusal Meclis” ile “Ulusal Kurucu Meclis” olmak üzere, iki ulusal meclisi vardır.
Ulusal Meclis; kanun yapma, Ulusal Kurucu Meclis; anayasa çalışması alanında yetkilidir.
Devlet Başkanı; 6, Ulusal Meclis üyeleri; 5, Ulusal Kurucu Meclis üyeleri 2 yıl için seçilir. Devlet başkanının seçimini sınırlayan bir süre ise yoktur.
Ekonomik Açıdan
Doğal Kaynaklar Bakımından
Dünya’da; rezerve itibariyle, petrolde; 1. (302,8 milyar varil), doğal gazda 8. (5,7 trilyon metre küp) sırada yer alıyor.
Dünya’da; ilk 10 arasında yer almasa da, zengin altın-bakır-demir-nikel-kömür-fosfat ve elmas maden yataklarına sahiptir.
Bitki ve hayvan çeşitliliği açısından, Dünya’nın en zengin ülkelerinden biridir.
Tropikal ormanları, sedir-maun-yaban kauçuğu ağaçları ile dikkati çeker.
Ülkede yaşayan hayvanların çoğu, tropikal kuşak hayvanlarıdır.
Altyapı Bakımından
“Yeterli” denmese de, sabit-cep telefonu-internet iletişim sistemi var.
Devlet radyo-televizyonu dışında, çoğu İspanyolca yayın yapan birçok özel radyo-televizyon kanalı var. Devlet kanalında yayınlanan; “Diriliş Ertuğrul” dizisi, ilgi ile takip edilen dizilerden biri.
Nüfusun yoğun olduğu kuzey bölgesinde yer alan Maracaibo-Caracas-Valencia şehirlerini, La Guaria ve Puerto Cabello limanlarına bağlayan hatta ekspres yollar var.
Karayolu; 100.571 km, suyolu; 7.100 km.
Demir yolu, yaklaşık 700 km. Bunun önemli bir kısmı; Puerto Cabello limanı-Barquisimeto şehri ve Ciuadad Guyana ile Cerro Bolivar demir madenleri arasında yer alıyor.
Uluslararası Caracas havaalanı dışında, 374 irili ufaklı havaalanı var.
Petrol-doğalgaz alanlarını, rafineri-liman-şehirlere bağlayan boru hatları bulunuyor.
ABD’li petrol şirketi ConocoPhilipps’in; 2 milyar dolarlık tahkim davasını kazanmasıyla, petrol yüklemedeki en büyük iki limanından birini kaybetti.
Elektrik üretimi, 100 milyar kilovat saat. Bunun; % 70’ini hidroelektrik, % 30’unu ise doğalgazla çalışan termik santrallerden sağlıyor.
Elektrik üretimi; yeterli, ancak; barajlardaki su seviyesi düştüğünde, elektrik sıkıntısı yaşıyor. Bu da kaynak çeşitliliğinin az olması ile ilgili. Son günlerde, ülkeyi karanlıkta bırakan elektrik kesintisi ise teknik bir müdahaleden kaynaklanıyor.