Vedat Bülent AYDEMİR
ÇARİÇE II. KATERİNA DÖNEMİ
1762 yılında saray muhafız alayı isyan çıkararak III. Petro’yu tahttan indirdiler ve II. Katerina’yı Rusya çariçesi olarak ilan ettiler. II. Katerina’nın imparatoriçe olarak Rusya Tahtına geçmesiyle birlikte Osmanlı-Rus ilişkilerinde yeni bir dönem başladı.
Katerina’nın ana gayesi, Lehistan’ı ortadan kaldırmak ve Osmanlı topraklarını Rus saldırılarına açık hale getirmekti. Bunu yapabilmek içinde Osmanlı Devletini parçalama politikaları uyguluyor ve Rus ordusunu güçlendiriyordu.
1.Katerina, 1763’ de ölen Lehistan Kralının yerine kendisine sadık bir adayı kral yapmak için Lehistan’ın iç işlerine müdahale etti. Prusya kralı II. Friedrich’le birlikte ortaklaşa belirledikleri adayı Lehistan Kralı yaparak bu ülkeyi kontrolü altına almış oldu.
Rusların Lehistan’ın içişlerine karışmasını şiddetle protesto eden Osmanlılar. Ruslara karşı mücadele eden bir grup Lehistanlı askerin Osmanlı’ya sığınma taleplerini kabul ettiler. Sultan III. Mustafa’nın talimatıyla, Rus elçisini Sadrazamın huzuruna çağırdılar. Sert ve tartışmalı geçen görüşmelerden sonra, Sadrazam, on bir kişilik Rus heyetini tutuklayarak Yedikule zindanına hapsetti. Bu uygulama Savaş ilanı demekti.
Savaş, 15 Ocak 1769 yılında Kırım Hanı Giray Hanın Ruslara saldırısıyla başladı. Savaş daha sonra Tuna, Dinyester ve Hotin ve Kırım civarındaki çatışmalarla devam etti. Osmanlı ordusu bu savaşlarda ağır yenilgiler aldılar. Ruslar Çeşme Limanında demirli bulunan Osmanlı donanmasını imha ettikten sonra, Ege adalarına ve ardından Kırım’a saldırdılar ve Selim Giray Hanın İstanbul’a kaçmasından sonra da Kırım’ı işgal ettiler.
Bu Ağır yenilgiler üzerine Osmanlı Devleti Sulh Talebinde bulundu. 17 Temmuz 1774 de Küçük kaynarca antlaşması imzalandı. Bu savaşın Osmanlı’ya faturası çok ağır olmuştu.
İmzalanan Antlaşma ile Osmanlı Devletine bağlı olan Kırım Hanlığı siyasi ve ekonomik yönden bağımsız olmuş ve Osmanlı yönetiminden çıkmıştır. Artık Osmanlı Kırım Hanı seçimine karışamayacaktı. Ancak Osmanlı Padişahı Halife sıfatıyla dinî düzenlemelerde bulunmak hakkına sahip olabilecekti.
Rus Ticaret gemileri Karadeniz’den Akdeniz’e serbestçe geçecekti.
Daha da vahim olanı, Ruslara İstedikleri yerde konsolosluklar açmasına izin verilmesi ve Osmanlı Ortodoks Hıristiyanlarının Ruslar tarafından daimi himaye altına alınmalarıydı. Bu maddeler Rusların Panslavizm politikalarına zemin hazırlamıştı.
1779 yılında doğan torununa Konstantin ismini veren II. Katerina, bu olay vesilesiyle hazırlattığı Madalyona üstünde Haç olan Ayasofya resmi koydurmuştu. Tarihçiler bu olayı “Bizans projesi” nin doğuşu olarak kabul ederler. Bu Projeye göre Osmanlı imparatorluğu Balkanlar ve Anadolu’dan çıkarılmalı, Türkler geldikleri yere, Orta Asya’ya atılmalıydı. Bu topraklarda kurulacak olan Bizans İmparatorluğunun başkenti Konstantin olacak ve İmparatorluğun başına II. Katerina’nın torunu Konstantin getirilecekti.
Ruslar antlaşmaya rağmen, ileride Kırım’ın işgalini kolaylaştırmak için Azak Denizi kıyılarındaki kaleleri ve civarındaki kaleleri ilhak etmeye başladılar.
1.Katerina, Rusya’ya yakın gördüğü ve on yıldır hizmetinde bulunan Şahin Giray’ı Kırım Hanı yapmak için harekete geçti.
Osmanlıların Safevi’lerle olan gerginliğinden de faydalanmak isteyen Çariçe, bir ordu ile Kırım’a saldırdı ve Şahin Giray’ın Kırım Hanlığını ilan etti.
Artık II. Katerina’nın Antlaşmaya uymayacağı belli olmuştu. Kırım’ı ilhak etmek için iç çatışmaları körüklemeye ve olaylar çıkarttırmaya başladı.
İdari ve siyasi hiçbir tecrübesi olmayan Şahin Giray olaylara karşı bir şey yapamıyordu; üstelik Çariçe’nin kendisini bir maşa gibi kullandığını, işi bittikten sonra bir kenara atacağını kavrayamıyordu.
Kırımlıların Şahin Giray’a sıcak bakmamalarından dolayı, karışıklıklar hiç bitmedi. Birçok isyan hareketinden sonra Ruslar yeniden Kırım’a asker gönderdiler.
Artık Çariçe’nin Kırım’ı Rusya’ya bağlama niyeti açığa çıkmıştı. Çariçe aynı zamanda en büyük destekçisi olan Avusturya ile Osmanlı Devletini paylaşmak için gizlice anlaşmışlardı. Avusturya ve Rusya, Osmanlı sınırlarına çok sayıda asker yığmaya başlamışlardı. Osmanlılar da artık bir savaşın eşiğine gelindiğinin farkına varmışlardı.
1.Katerina’nın Kırımı işgal etmesi için önünde engel kalmamıştı. Rus orduları 1783 yılında Kırıma girdiler ve Kırım’ı ilhak ettiklerini açıkladılar. Ruslarla yeni bir savaşa girmeyi düşünmeyen Osmanlı bu ilhakı kabul etmek zorunda kaldı.
Rusya’ya tabi olmak istemeyen binlerce Kırımlı deniz ve kara yoluyla Osmanlı topraklarına göç ettiler.İlhaka direnen Kırımlılar ise katledildiler.
Kukla gibi kullandığı Şahin Giray’a ihtiyacı kalmayan II. Katerina, işgalden sonra Şahin Giray’ın istifasını istedi. Osmanlı’ya sığınan Şahin Giray 1787’de idam edildi.
Osmanlı Devletinin kendileriyle bir savaşa girmeye cesareti olmadığını anlayan II. Katerina, yeni bir hamle yaparak Kırım ve Kuban çevresinin de Rusya’ya ait olduğunu ileri sürmüş, Osmanlı’dan bunu kabul ettiğine dair bir senet vermesini talep etmişti. Mevcut askeri ve ekonomik durumunu değerlendiren Osmanlı, çaresizce, bu senedi vermek zorunda kaldı.
Sultan I. Abdülhamit ve Osmanlı Devleti erkânı, mevcut ordunun savaş yeteneğinin yetersizliğini ve disiplinsizliğini biliyorlardı. Ordunun düşmana karşı koyabilecek yeterli güce kavuşuncaya kadar, Rusya’nın taleplerinin çoğuna boyun eğmek zorunda kaldılar. Osmanlı’nın bu durumunu çok iyi bilen II. Katerina da sulh anlaşmasına aykırı bir şekilde aşırı taleplerde bulunuyordu.
Özellikle Rum’ların yoğun olarak yaşadıkları bölgelere atadığı konsoloslar, bulundukları yerlerde halkı Osmanlı aleyhine kışkırtıyorlar ayrıca Rusya adına istihbarat topluyorlardı. Osmanlı bunları bilmesine rağmen, savaş sebebi sayılmaması için, sessiz kalmıştı.
Rus’lar, I. Petro’nun (büyük-deli ) başlattığı ve II. Katerina’nın devam ettirdiği, güneye, Karadeniz ve boğazlar yoluyla Akdeniz’e inme politikasında önemli bir yer alan Kırım resmen işgal edilmişti.
II. Katerina hayal ettiği “Kırım Krallığı Tacını” giymek için, Avusturya Kralı II. Josef’le birlikte Kırım’ın Kerson kentine geldiler. Burada hazırlanan ve üzerinde “Bizans’a giden yol” yazılı olan zafer takının altından geçtiler.
(3. Bölümün sonu)