Bülent Vedat AYDEMİR
“Meslek yaşamınızı değiştirebilecek konumdaki birinin sizi, evinde verdiği partiye davet ettiğini düşünün. Eve geldiğinizde sohbet konusu, iç dekorasyondaki son eğilimlere uygun olarak, soluk, nötr renklerle döşenmiş oturma odası olsun. Odanın dekorasyonunu beğenmiyorsunuz, ama ev sahibinizi kırmamak için önce görüşünüzü dile getiriyor sonra kendinizi bir şey söylemek zorunda hissedip,” ince zevkine “ övgüler yağdırıyorsunuz.”
Prof. Dr. Timur Kuran’ın “YALANLA YAŞAMAK Tercih çarpıtmasının toplumsal sonuçları” adlı kitabı bu sözlerle başlıyor
Devamında ise, sohbet esnasında konuşulan bazı konuların mantıksız olduğunu düşündüğünüz halde konuklar arasında saflaşma yaratabilecek bir tartışmaya yol açmamak için cevap vermiyorsunuz. Gecenin ilerleyen saatlerinde iyice sıkılmaya başlıyorsunuz, gitmek istiyorsunuz ama ihtiyatsızlık olacağını düşünüyorsunuz. Başka biri gitmek üzere ayağa kalkıyor, parti dağılmaya başlıyor. Giderken ev sahibine “ muhteşem akşam” diyerek teşekkür ediyorsunuz.
Hikâye özetle böyle bitiyor.
Kişi burada onaylanmama korkusuyla saklı düşünce ve isteklerine ters düşen bir izlenim bırakmıştır.
Yazar bu konuya, “Tercih Çarpıtması” adını vermiştir.
Tercih çarpıtmasının anlamını en iyi şekilde yansıtan ise “ Yalanla Yaşamak” deyimi” olduğunu, tercih çarpıtmasının yalan söylemenin bir biçimi olduğunu, içtensizlik ve ikiyüzlülüğün tercih çarpıtmasına yakın düşen iki ayrı terim olduğunu belirtir.
“Tercih çarpıtmasının bazı sonuçları toplumsal açıdan zararlıdır. Tercih çarpıtması yetersiz politikalar doğurmakta, cahilliği ve kafa karışıklığını beslemektedir.”
“ Tercih çarpıtması, kişinin görüş ve gereksinimlerini paylaştığı diğer insanların cezalandırılmasına katkıda bulunmasını içerebilir. Bunun altında yatan mantık oldukça basittir.
Herkes ucuz kahramanlıklar yapabileceği gibi, herhangi bir yaşam biçimine ya da politik platforma karşı olduğunu da söyleyebilir.
Bu tür iddiayı inanılır kılmanın etkili yollarından biri, kişinin, ayrı olduğunu vurgulamak istediği kişilerin cezalandırılması girişimlerine katılmasıdır.”
“İkiyüzlülük, kişinin kendisini korumaya ve saygınlığını arttırmaya yönelik, çoğu kez de başarılı ve evrensel bir taktiktir.”
“Bilişsel gücümüzün sınırları, toplumun politik gündeminde yer alan konuların yalnızca bir bölümünü derinlemesine ve kapsamlı bir biçimde düşünmemize olanak sağlar.
Her konuyu kendi başımıza araştırmayı ne kadar istesek de, saklı tercihlerimizi belirleyen saklı bilgimiz büyük ölçüde kamusal söyleme, daha çok da bu söylemin yüzeysel öğelerine dayanır.”
“Tercih çarpıtması kamusal söylemi etkiler; çünkü saklı tercihlerimizi başarıyla gizleyebilmek için bunların dayandıkları bilgiyi de gizlememiz gerekir.
Yani, tercih çarpıtmamızı bilgi çarpıtması yoluyla güçlendirmek zorundayız. Bilgimizi çarpıtmakla, kamusal alandaki bilgiyi çarpıtır, yozlaştırır ve yoksullaştırırız.
Doğru bildiğimiz olguları başkalarından saklarken, başkalarını yanlış olduğunu bildiğimiz olgularla yüz yüze bırakırız.”
Bu alıntılar, günümüz siyasi çalkantılarının alt yapısını açıklamaya katkı yapacaktır diye umuyorum.
Kitabın okunmasını tavsiye ederim.
Prof. Dr. TİMUR KURAN
YALANLA YAŞAMAK Tercih Çarpıtmasının Toplumsal Sonuçları
Yapı Kredi Yayınları. 2013